Voormalige steenkoolwinning

Verzakkingen in Zuid-Limburg

De laatste jaren is in Zuid-Limburg een aantal verzakkingen en een enkele keer een echte ‘sinkhole’ ontstaan door instromen van water en zand in oude winningen, dicht bij het bovenliggende dekterrein. In februari 2019 is zo’n sinkhole ontstaan bij kasteel Erenstein in Kerkrade op een kruising van twee ondiepe galerijen van de Domaniale mijn. Staatstoezicht op de Mijnen (SodM) volgt dergelijke gebeurtenissen onder meer met locatie-bezoeken en overleggen bij de gemeente. SodM draagt bij aan een systematische aanpak met behulp van het zogenoemde risicosignaleringssysteem en verschaft relevante informatie zoals de betreffende mijnkaarten en informatie over boringen. Ook de ligging van gasleidingen op dergelijke locaties is een aandachtspunt voor SodM in verband met de openbare veiligheid van bewoners, en in dit geval bezoekers van een festivalterrein.

Risicomanagement van de na-ijlende effecten

Veel partijen zijn actief betrokken bij het risicomanagement van de na-ijlende effecten van de steenkoolwinning, zoals het ministerie van Economische Zaken en Klimaat (EZK), de provincie, gemeenten, de veiligheidsregio, het waterschap en waterwinbedrijven. SodM volgt de ontwikkelingen en houdt toezicht op de nazorg-activiteiten. Zo heeft SodM observaties uitgevoerd naar een aantal na-ijlende effecten en met beperkt beschikbare informatie gekeken of en hoe het in opdracht van de provincie ontwikkelde risicosignaleringssysteem wordt toegepast. Als ondersteuning bij deze werkzaamheden wordt door SodM een Geografisch Informatiesysteem gebruikt. Er is nog een beperkt aantal mijnbouwwerken in Limburg, zoals de Beatrixschachten van DSM. SodM heeft in 2019 voorbereidend werk gedaan om in de komende jaren toezicht te houden op het komen tot een veilige, definitieve afsluiting van deze semi-permanent afgesloten mijnschachten.

'Drempels' bron van potentiële schade

Door verkennend veldonderzoek van SodM is in 2019 hernieuwd inzicht verkregen in het gedrag van zogenoemde ‘drempels’. Dit zijn oude littekens in het landschap op plaatsen waar lang geleden intensieve mijnbouw plaatsvond. SodM observeert op een beperkt aantal plaatsen of nog (kleine) bewegingen optreden, vooral in de gebieden met differentiële bodembeweging bij geologische breuken zoals Geleen (Oirsbeek), Brunssum en Eygelshoven. Resultaten van deze verkenning zijn vastgelegd voor vergelijking met mogelijke toekomstige ontwikkelingen. Bij een boring dicht bij Brunssum ontstond door het wegstromen van boorspoeling langs zo’n drempel een aantal kleine verzakkingen.

Ontwikkeling van schades

In 2019 is in Eygelshoven een aantal woningen met schade door de overheid opgekocht om gesloopt te worden. De minister heeft aangegeven dat burgers niet met schade aan hun huis mogen blijven zitten, indien deze door mijnbouw is veroorzaakt maar de schade verjaard is. Daarom onderzoekt de minister op dit moment hoe dit het beste kan worden vormgegeven, bijvoorbeeld door middel van een fonds. SodM doet soms waarnemingen met betrekking tot de veiligheid bij schades, zoals bij de Catharinakerk in Kerkrade, en geeft soms ook adviezen aan gemeenten. Zo kan SodM duiding geven over de verschillende mogelijke oorzaken. Ook wordt op andere plaatsen geobserveerd of er nog ontwikkelingen zijn. Het systematisch monitoren van schades is onderdeel van het risicosignaleringssysteem.

Na-ijlende risico's beheersen

In 2019 is de evaluatie gestart van het eerder in opdracht van de provincie ontwikkelde risicosignaleringssysteem. Het doel van dit monitoring- en actieprotocol is om op het juiste moment de juiste proportionele beheersmaatregelen te (laten) nemen om na-ijlende risico’s te beheersen. Dit systeem is door de provincie aangereikt aan lokale partijen zoals (mijnbouw-)gemeenten en veiligheidsregio. Uitgangspunt is dat bij eerste signalen van bijvoorbeeld bodembeweging geïntensiveerde monitoring plaatsvindt om escalatie te voorkomen. Bij grondwaterwinning wordt bijvoorbeeld de trend van het zoutgehalte gemonitord om op tijd maatregelen te kunnen nemen. Een aantal historische schachten wordt door de gemeente Kerkrade gesaneerd om instabiliteit op lange termijn te vermijden. De evaluatie van dit risicosignaleringssysteem wordt door SodM in 2020 voortgezet.

Behoefte aan onafhankelijke kennis

Partijen in Limburg hebben aangegeven behoefte te hebben aan een partij die onafhankelijk is van lokale belanghebbenden om kennis te verdiepen en dilemma’s mee te bespreken. SodM had in 2019 regulier overleg met verschillende stakeholders in de regio, zoals de provincie en (mijnbouw-)gemeenten. In 2019 heeft SodM ook kennis ingebracht over zogenoemde ‘opwaartse boringen’ uit het archief van TNO in Utrecht en data over ‘ondiepe winningen’ uit het archief van SodM, dat bij het Regionaal Historisch Centrum Limburg is ondergebracht.

Post-mining risk management

In november 2019 heeft SodM een bijdrage geleverd aan een symposium in Delft over Post-mining risk management in the Netherlands. De kernboodschap was drieledig: Ten eerste een pleidooi om nieuwe activiteiten in de ondergrond toekomstgericht te ontwerpen: ‘safety by design’. Ten tweede een pleidooi om bestaande winning toekomstbestendig af te sluiten. En ten derde om te werken aan een systematische aanpak en een goede organisatie van ‘post mining risk management’, inclusief wettelijk kader en financiële borging.