Zoutwinning (steenzout) bij Heiligerlee en Zuidwending

Geleidelijke bodemdaling

De voorspelde bodemdaling is enkele millimeters per jaar: in Heiligerlee 2-3 mm/jaar en in Zuidwending 1 mm/jaar. Aan het eind van de productie zal de bodemdaling in het centrum van de bodemdalingskom in Heiligerlee 13-14 cm bedragen (na 60 jaar) en in Zuidwending 4-5 cm (na 45 jaar). Dit betekent dat de geleidelijke bodemdaling tijdens de zoutwinning gering is. Na abandonnering kan nog verdere bodemdaling optreden. Ook deze daling zal zeer geleidelijk gaan. De mate van bodemdaling in deze fase is afhankelijk van de manier van afsluiten van de cavernes, en is op dit moment moeilijk in te schatten.

Er treedt in dit gebied ook bodemdaling op als gevolg van gaswinning. In Heiligerlee is dit circa 10 tot 15 centimeter en in Zuidwending circa 5 centimeter. Deze komt bovenop de bodemdaling als gevolg van zoutwinning. Mogelijke vernatting van het gebied wordt voorkomen door afspraken tussen het bedrijf en de waterschappen over het waterpeilbeheer. 

Na abandonneren van de cavernes zal een bepaalde mate van zoutkruip doorgaan. Een recente studie van het Kenniscentrum Effecten Mijnbouw (KEM17) en ervaringen bij andere zoutmijnbouw laten zien dat het niet zonder meer kan worden aangenomen dat cavernes op druk achtergelaten kunnen worden. Dit heeft extra bodemdaling als gevolg. 

Stabiliteit cavernes

Het caverneontwerp is en was erop gericht dat de cavernes op zichzelf stabiel zijn. Voortschrijdend inzicht (o.a. KEM17) laat echter zien dat er goed gekeken moet worden naar de manier van afsluiten en achterlaten en de effecten van systeemwerking: meerdere cavernes in een cluster en hoe deze elkaar beïnvloeden. In het Heiligerlee-veld bevindt zich een caverne dicht bij de rand van de zoutkoepel. Deze caverne is sinds 2006 uit productie. Ook in het Zuidwending veld bevindt zich een caverne relatief dicht bij de rand. Ook deze caverne is buiten bedrijf genomen.

Nadat in november 2017 door het KNMI een trilling werd gemeten in het Heiligerlee-veld zijn op aandringen van SodM microseimische meetnetwerken geïnstalleerd in Heiligerlee en Zuidwending om de cavernesystemen continu te monitoren. Hierdoor is het mogelijk in een vroeg stadium signalen te krijgen die kunnen duiden op instabiliteit en acties te nemen ter bescherming van de veiligheid van de leefomgeving en het milieu. Ook worden er periodiek en bij ongewone microseismische activiteit, sonarmetingen in de cavernes uitgevoerd om veranderingen in vorm te kunnen meten. 

Sinds midden 2021 lijkt er een stijging te zijn in de microseismische activiteit in Heiligerlee. Dit is een signaal voor mogelijke (lokale) instabiliteit van caverne HL-H. Vooral de combinatie van de vorm van de caverne, de ligging van caverne ten opzichte van de zoutkoepel en een nabijgelegen anhydrietbank maken dat SodM dit met aandacht volgt. Het is mogelijk een eerste indicatie dat er iets aan het gebeuren is in de caverne dat in de toekomst mogelijk grotere gevolgen kan hebben, bijvoorbeeld instabiliteit van de caverne of zelfs het cavernesysteem. Het kan echter ook onderdeel zijn van het natuurlijk proces waarin de caverne zich ontwikkelt tot een stabiele vorm.

Er is geen acuut gevaar voor mens en milieu. Wel vraagt SodM van zoutwinner Nobian zich voor te bereiden op mogelijke toekomstige scenario’s waarbij de stabiliteit in het geding zou komen:

• Nobian moet een diepgaande analyse doen naar de oorzaken van de microseismische activiteit.
• Om voorbereid te zijn op het scenario dat de signalen een voorbode zijn van verdergaande instabiliteit moet Nobian een gedetailleerd projectplan maken om HL-H inherent veilig te maken. 
• Nobian moet een risicomanagementsysteem maken voor de cavernesystemen in Heiligerlee/Zuidwending: wie doet wat op welk moment om de veiligheid van mens en milieu te borgen?

Verontreiniging door lekkages tijdens de winning

Onderhoud van de leidingen is belangrijk om lekkage te voorkomen. Het verscherpt toezicht op AkzoNobel in de periode 2016-2018 heeft bijgedragen aan het tot stand komen van een verbeterd systeem van onderhoud en monitoren en het instellen van een managementsysteem voor de integriteit van pijpleidingen.

Verontreiniging door lekkages na de winning

Er zijn natuurlijke barrières, (slechtdoorlatende lagen) die de zoutcavernes scheiden van de ondiepe zoetwaterlagen. Toch is er altijd een kans op verontreiniging door lekkage van pekel en de afdekolie die gebruikt wordt als mijnbouwhulpstof. SodM ziet erop toe dat de mijnbouwoperator een deugdelijk plan heeft om de integriteit van de put en de caverne zo goed mogelijk te borgen. Er is overigens geen sprake van drinkwaterwinning in de directe omgeving van de cavernes.

Het verscherpt toezicht van SodM op Nobian heeft zich vanaf 2021 onder meer toegespitst op hoe Nobian op een verantwoordelijke manier omgaat met de onzekerheden in het ontwerpen, aanleggen, opereren en uiteindelijk abandonneren en verlaten van deze zoutwingebieden met zeer grote cavernes.