In het noorden en oosten van Nederland zijn op veel plekken in de ondergrond zoutlagen van soms wel honderden meters dik te vinden. De ondiepste zoutlagen bevinden zich op een diepte vanaf 100 m (Zuidwending), de diepste zoutlagen zijn aanwezig tot een diepte van 5000 m. Deze zoutlagen zijn ontstaan doordat miljoenen jaren geleden het water uit binnenzeeën is verdampt, waarna het zout achterbleef.
Animatie Staat van de sector zout
Zout.
Niet weg te denken uit ons leven.
In ons eten... op winterdagen .... en in productieprocessen...
En dat zout komt gewoon uit eigen bodem!
Hoe?
Door zoutwinning.
Zoet water gaat de zoutlaag in...lost het zout op...en wordt weer opgepompt.
Het water verdampt... en wordt droog zout.
Er blijft een holte achter in de grond, de caverne.
Zoutwinning zorgt voor een bodemdaling.
Meestal zo langzaam dat we hier niets van merken.
Staatstoezicht op de Mijnen ziet toe op een veilige zoutwinning.
Want aan zoutwinning zijn ook risico’s verbonden.
Een dun laagje diesel beschermt het dak van de zoutcaverne.
Zoutwater stroomt boven de grond door leidingen.
Bij lekkage bestaat er een kans dat zoutwater of diesel de bodem vervuilen.
Ook is niet elke caverne even stabiel.
Hier hoef je boven de grond niets van te merken.
Het meten van instabiliteit is belangrijk om tijdig maatregelen te kunnen nemen.
Tijdens de zoutwinning worden de risico’s nauwkeurig gemeten.
Maar hoe de caverne zich gedraagt ná de zoutwinning is onzeker en verdient onderzoek.
Alleen door verantwoordelijkheid te nemen voor de risico’s gedurende de zoutwinning én daarna, zorgen we voor de veiligheid van mens en milieu.
Ook voor toekomstige generaties.
Meer weten? Kijk op www.sodm.nl/zoutwinning
Hoe werkt zoutwinning?
Zout wordt in Nederland gewonnen door oplosmijnbouw. Diep in de grond zit een zoutlaag. Hier wordt zoet water ingebracht, waarin het zout oplost. Het zoute water (pekel) wordt opgepompt. Het water wordt verdampt en droog zout blijft over. Het zout is onder meer bestemd voor consumptie en wordt gebruikt als onthardingszout, strooizout en grondstof voor de chemische industrie. Er blijft een holte in de ondergrond achter die gevuld is met pekel, de caverne. Een dun laagje olie op de pekel beschermt het dak van de zoutcaverne tegen oplossen. Hier werd diesel voor gebruikt maar nieuwe cavernes (vanaf 2021) gebruiken minder milieubelastende alternatieven. Zoutwinning zorgt voor bodemdaling. Doorgaans is dit gelijkmatige bodemdaling.
Wat is de rol van het Staatstoezicht op de Mijnen?
Het Staatstoezicht op de Mijnen (SodM) houdt toezicht op de veiligheid voor mens en milieu bij zoutwinning, nu en in de toekomst. Want aan zoutwinning zijn ook risico’s verbonden. Om zout te mogen winnen, moet het zoutbedrijf vergunningen aanvragen bij het ministerie van Klimaat en Groene Groei (KGG). SodM adviseert het ministerie over het verlenen van vergunningen. Daarbij kijkt SodM naar de gehele levenscyclus. Het begint bij een goed ontwerp en het in een vroeg stadium beschrijven van de effecten door middel van een goed uitgevoerde milieueffectrapportage. Vervolgens houdt SodM toezicht op de zoutwinning, de veiligheid van werknemers en de bescherming van het milieu tijdens de winning en erna. In 2018 heeft SodM in een aantal aanbevelingen gedaan aan de zoutindustrie en KGG in de Staat van de sector zout.
Wat zijn de belangrijkste aandachtspunten van SodM?
SodM ziet erop toe dat de zoutwinning veilig gebeurt. In het bijzonder kijkt SodM naar:
- Lange termijn: Zoutwinningsbedrijven zijn in eerste instantie gericht op het beheersen van de risico’s tijdens de winning en het reageren op incidenten. Daarnaast moeten zij ook aandacht hebben voor de lange termijn. Het is belangrijk om al in de ontwerpfase rekening te houden met het veilig kunnen verlaten van putten en cavernes in de ondergrond, de benodigde nazorg zo veel mogelijk in kaart te brengen en daar als bedrijf ook de financiële middelen voor te reserveren.
- Cavernes: Een caverne die in de ondergrond ontstaat, kan voor altijd blijven bestaan, (zeer) langzaam verdwijnen, of in uitzonderlijke situaties op een gegeven moment instorten. Hier hoef je boven de grond niets van te merken. Het voorbereiden op verschillende scenario’s en het meten van signalen zijn belangrijk om tijdig maatregelen te kunnen nemen.
- Milieuverontreiniging: Bij een lekkage van bijvoorbeeld transportleidingen of putten kunnen pekel of andere gebruikte producten de bodem verontreinigen. Bij een scheur in een caverne kan naast pekel ook dakolie lekken.
Toezicht en handhaving door SodM
In 2016 heeft SodM Nobian Salt (toen nog AkzoNobel Salt, daarna Nouryon Salt) onder verscherpt toezicht gesteld in verband met een groot aantal lekkages bij de zoutwinning. Ook gaf Nobian het opruimen van oude zoutcavernes te weinig urgentie. Per februari 2021 heeft SodM het verscherpt toezicht op Nouryon toegespitst op twee dossiers. Begin 2022 heeft SodM vastgesteld dat ondanks de doorgevoerde verbeteringen, er op onderdelen nog te weinig voortgang werd geboekt. Daarom handhaaft SodM vooralsnog het verscherpte toezicht op Nobian.
Bij Veendam (Nedmag) is in 2018 een grote hoeveelheid pekelwater en mogelijk ook diesel door het cavernedak weggestroomd naar de bovenliggende zandsteenlaag. Nedmag heeft onderzoek gedaan naar dit incident. SodM deelt de conclusies over de waarschijnlijke oorzaak. SodM is voorzichtiger in de conclusie dat er geen gevaar is voor mens en milieu. SodM acht de kans klein dat het grond- en oppervlaktewater door pekel of diesel wordt vervuild. De gevolgen hiervan kunnen echter wel groot zijn.
Waar vindt zoutwinning plaats?
In Nederland zijn drie bedrijven die op drie plaatsen steenzout (natriumchloride: keukenzout) winnen: in Twente bij Hengelo (Nobian), in Groningen bij Heiligerlee en Zuidwending (Nobian) en onder de Waddenzee bij Harlingen (Frisia). Bij Veendam (Nedmag) wordt magnesiumzout gewonnen. De meeste winningen vinden plaats op een diepte van 200 meter tot 1600 meter. In Friesland op een diepte van 2500 meter tot 3000 meter.
Deze gebieden hebben allemaal hun eigen kenmerken: